Ξετυλίγοντας το Νήμα της Αφήγησης
Αθήνα 21/1/15
Η Μαρία Σταμάτη, ανήκει στους καλλιτέχνες, που ενώ έχουν ως σημείο αναφοράς και αφετηρία ένα εκφραστικό μέσο, στην δική της περίπτωση, είναι η καθαρή εξπρεσιονιστική ζωγραφική, με αποσαφηνισμένα τα όρια της αφαίρεσης, στοιχείο που χαρακτηρίζει όλο της το έργο, παρολαυτά, δεν φοβάται να πειραματιστεί και να διευρύνει τα όρια της… Αντίθετα, για εκείνη μοιάζει σχεδόν προκλητική διαδικασία, αυτή η εικαστική διαδρομή, για αυτό και τολμάει με την ίδια δύναμη και δεξιοτεχνία να χρησιμοποιήσει για τις ανάγκες του έργου της ποικίλα εκφραστικά μέσα, όπως είναι: το βίντεο, οι εγκαταστάσεις και όχι μόνο… Όταν την απασχολεί μια ιδέα προσπαθεί να την μελετήσει και να την εκφράσει, μέχρι να την εξαντλήσει, με την καλύτερη αποτύπωση, με στόχο να καταθέσει τα θέματα, τους προβληματισμούς και τα ερωτήματα, που την απασχολούν. Το εκφραστικό μέσο, η μεθοδολογία και το υλικό, είναι ο δια-μεσος, για την πληρέστερη καταγραφή και διατύπωση των ιδεών και των αναζητήσεών της. Ενώ ο πειραματισμός και η έρευνα εκφράζουν την ανάγκη της καλλιτέχνιδας, αλλά και η αγωνία της, να εκφράσει ό,τι την αφορά, την απασχολεί και την ταλανίζει, για αυτό και κάθε φορά, αναζητά, ανακαλύπτει, βρίσκει και εφευρίσκει ή δημιουργεί τον τρόπο που θα μεταφέρει τα μηνύματά της, για να ξετυλίξει το νήμα της αφήγησης…
Ακριβώς όπως στη νέα της δουλειά, που μας ξαφνιάζει με τη χρήση του νήματος και τον τρόπο που κεντάει ιστορίες στον καμβά, αλλά και η χρήση του χρώματος. Ενώ στα προηγούμενα έργα της Μαρίας Σταμάτη, κυριαρχούσε το λευκό και το μαύρο, με μικρές αλλά ουσιαστικές χρωματικές παρεμβάσεις του κόκκινου ή του μπλε, εδώ εμφανίζεται μία πανσπερμία χρωμάτων, με το λευκό τελάρο, όχι μόνο κυρίαρχο στοιχείο, αλλά αυστηρό πλαίσιο τοποθέτησης και οριοθέτησης. Το λευκό και το μαύρο, για ‘κεινη είναι δύο συμπαγείς έννοιες, είναι δύο χρώματα μη χρώματα, που μας εμπεριέχουν και εμπεριέχονται σχεδόν όλα, είναι η ολοκλήρωση, η πληρότητα. ‘’Η συνδιαλλαγή με το χρώμα προέκυψε, σαν ανάγκη συνομιλίας, με περιοχές όχι λιγότερο εγκεφαλικές, αλλά περισσότερο βιωματικές και μικρές, σαν στιγμές. Το χρώμα έχει άκρες και ορίζοντες, κινούμενους μεν, αλλά ορατούς. Έτσι καθίσταται οικείο, συναισθηματικό, παλλόμενο και ζωντανό. Μεστώνει την καθημερινότητα και την ζεσταίνει με πολλά επίθετα’’.
Ενώ το λευκό τελάρο-το κενό και το πλήρες-ως σκέψη και διαδικασία αναπαραγωγής ιδεών, αρχικά σε μικρά μεγέθη και εν συνεχεία σε μεγαλύτερα, μέχρι να ξεθαρρέψουν και να ξεπεταχτούν στο χώρο, αλλάζοντας διαστάσεις… ενέχει μίαν εσωτερική διαδρομή, που προβάλλεται μπρος στο βλέμμα του θεατή και ξεδιπλώνεται σταδιακά, σιγά-σιγά, σαν κινηματογραφικό καρέ, αφού αρχικά χρησιμοποιεί αιχμηρά αντικείμενα, όπως η βελόνα που τρυπάει το δέρμα-την επιφάνεια του καμβά, όχι για να το πληγώσει ή να το στιγματίσει, αλλά για να το μετουσιώσει, μέσα από μία διαδικασία λύτρωσης και απελευθέρωσης, από όπου αφαιρεί, αργά και μεθοδικά, σχεδόν εμμονικά, με απόλυτη συγκέντρωση και προσήλωση, τον πόνο, τη θλίψη, την κούραση, την υπαρξιακή αγωνία. Μέσα από το κέντημα, που είναι η καθαρή αποτύπωση του χρόνου, στον λευκό καμβά, βελονιά-βελονιά, αφήνει χώρο στο θεατή, να εισχωρήσει στα κενά που δημιουργούνται και να πάρει ανάσες, ενώ μέσα από την διακεκομμένη γραμμή της κλωστής-του νήματος, δημιουργούνται παύσεις, κι έτσι ως άνω τελεία, γίνεται ορατή, ξεπροβάλλει η διαδρομή, η πορεία που εικονοποιείται, η στιγμή και η επίγνωσή της, εκεί όπου μεταμορφώνονται τα συναισθήματα, οι σκέψεις και οι προβληματισμοί, σε έργα φωτεινά, με αρωγό τα πολύχρωμα και λαμπερά νήματα, με ένα σύγχρονο εικαστικό λεξιλόγιο, από όπου προκύπτουν εγγενείς συγγένειες.
Μέσα από την καινούργια ενότητα έργων της Σταμάτη, διακρίνουμε την ανάγκη του σύγχρονου καλλιτέχνη να επιστρέψει σε τόπους γνώριμους. Όχι νοσταλγικά, με τάσεις παρελθοντολαχνείας, αλλά ιχνηλατώντας νέες μεθοδολογίες, προβληματισμούς και αγωνίες. Στοιχείο όχι καινούργιο και ασύνηθες στη σύγχρονη τέχνη, αφού το συναντάμε σε αρκετούς καλλιτέχνες, ξεχωρίζοντας, δύο από τα πιο χαρακτηριστικά δείγματα: την Janine Antoni και την Ghada Amer, δύο σημαντικές καλλιτέχνιδες, της διεθνούς εικαστικής σκηνής, που όμως διατηρούν, αμείωτο ένα κομμάτι της τοπικής κουλτούρας, που εντάσσεται και εναρμονίζεται απόλυτα στην πολύ-πολυτισμικότητα, που ορίζει και καθορίζει την παγκόσμια κοινότητα. Η Janine Antoni, που προέρχεται από τις Μπαχάμες, υφαίνει τα όνειρά της στον αργαλειό, σε μία λευκή κουβέρτα με την οποία σκεπάζεται, αφού την προηγούμενη νύχτα τα καταγράφει διαμέσου υπολογιστή, ενώ η Ghada Amer αφηγείται ιστορίες κεντημένες στον καμβά, για τη γυναικεία ταυτότητα και σεξουαλικότητα, τη θέση και το ρόλο της γυναίκας στην Αίγυπτο, που όμως το ύφος της δουλειάς της, προέρχεται από μία μηχανιστική και αυτοματοποιημένη διαδικασία, σε αντίθεση με τη Σταμάτη, που χρησιμοποιήσει στοιχεία από την ιστορία, την κουλτούρα και την παράδοση του κεντήματος διαφόρων περιοχών, χωρίς όμως, η εικονογραφία της να είναι ταυτισμένη με αυτές, κεντώντας στον καμβά, με την κλασική παραδοσιακή μέθοδο, κι ενώ υπάρχει συγγένεια και επιρροή, το εικαστικό αποτέλεσμα είναι αποταυτισμένο από το παρελθόν, αρθρώνοντας σύγχρονο εικαστικό λόγο.
Αν οι μνήμες μας, είμαστε εμείς, όπως πιστεύει η καλλιτέχνιδα, τις κουβαλάμε, μας εκπροσωπούν και μας καθορίζουν, ο εικαστικός διάλογος που αναπτύσσεται ανάμεσα στα στοιχεία της παράδοσης και τη σύγχρονη εικαστική γλώσσα, είναι ένας ουσιαστικός τρόπος προσέγγισης της προσωπικής πορείας μας μέσα στο χρόνο. Είναι ο άξονας-το νήμα που μας ενώνει με το παρελθόν, την ιστορία και τον πολιτισμό, ταυτόχρονα, όμως είναι και η προέκτασή μας στο μέλλον, αφού ταυτοποιεί και τακτοποιεί το παρόν μας, μια και η Μαρία Σταμάτη, μέσα από την πολυπλοκότητα και την ποικιλία των εκφραστικών μέσων, υπογραμμίζει ξεκάθαρα ότι την έλκει, το καινούργιο- το νέο, κυρίως την ενδιαφέρει η εξελικτική πορεία των πραγμάτων. Αυτός είναι άλλωστε ο στόχος της: να προχωράει και να εξελίσσεται μέσα από την τέχνη…
Έφη Μιχάλαρου
Δημοσιογράφος, Κριτικός Τέχνης & Επιμελήτρια Εκθέσεων
Διευθύντρια του Διαδικτυακού Περιοδικού Τέχνης www.dreamideamachine.com
- Ατομική Έκθεση «Η άκρη του Ν(ο)ήματος»
- Κείμενα – Κριτικές