” Ατύφλωτα
στις κάμαρες να μπαίνει το φως
γιατί οι τοίχοι
δεν είναι κάτασπροι ” —Μαρία Σταμάτη
Στο ποίημα αυτό της Μαρίας Σταμάτη αποδίδεται συνοπτικά η πεμπτουσία ολόκληρης της ποιητικής συλλογής διότι συνειρμικά μπορεί να φτάσει σε ό,τι θέλει η ποιήτρια να πει και να επικοινωνήσει. Ως αναπόσπαστο μέρος ενός τόπου βιωμένου, οι τοίχοι δεν μπορούν να είναι κάτασπροι κι ο βιωμένος τόπος δεν μπορεί να είναι ανέγγιχτος, αψεγάδιαστος ή και άσπιλος. Αν οι τοίχοι είναι όμορφα ζωγραφισμένοι και περίτεχνα διακοσμημένοι είτε ραγισμένοι και σοβατισμένοι, δεν ενδιαφέρει. Είναι σε κάθε περίπτωση μέρος του χώρου που κινούμαστε, μέσα στον οποίο ζούμε τη ζωή, αναπόφευκτα σε όλες τις εκφάνσεις της.
Οι εκφάνσεις αυτές διατρέχουν την «πολυπρόσωπη» θεματολογία της συλλογής. Η ποιητική φωνή ξεκινά μια προσωπική και συλλογική ενδοσκόπηση διεισδύοντας σε θέματα τόσο καλώς όσο και κακώς κείμενα και κατεστημένα. Οι προβληματισμοί αφορούν, κυρίως, στάσεις και τρόπους ζωής και σκέψης, νοοτροπίες που έχουν θεμελιώσει μια πραγματικότητα, ή έστω ένα συγκεκριμένο αφήγημά της. Είναι η ποιότητα αυτών των θεμελίων που απασχολεί τη Μαρία Σταμάτη. Ακτινογραφεί τις ανθρώπινες σχέσεις και το βαθμό διαύγειάς τους, αναζητά την ελευθερία ή την απελευθέρωση, εντοπίζει και με ήπιο αλλά διαπεραστικό τόνο αποκηρύσσει τη συνήθεια, την αποξένωση, τη χρησιμοθηρία, την πλήξη, την κενότητα, χωρίς, όμως, ποτέ να ξεχνά τη μνεία στην αισιοδοξία, την αυθεντικότητα, την ελπίδα.
Κλειδί στην ανάγνωση της συλλογής είναι η έλλειψη παθητικότητας ακόμη κι από τα πιο αιχμηρά ποιήματα, αυτά που σε πρώτη ανάγνωση μπορεί να χαρακτηριστούν απαισιόδοξα. Όσο κι αν στο ποίημα ομολογείται κάποιας μορφής τέλμα, το ομιλούν πρόσωπο ποτέ δεν αφήνεται αίολο στο έλεος των καταστάσεων. Τα ποιήματα, με χαρακτήρα συχνά δοκιμιακό, καταφέρνουν ψύχραιμα να φτάσουν στη διαπίστωση πτυχών της πραγματικότητας που είναι δύσκολο να ανιχνευθούν και ακόμη πιο δύσκολο, ίσως κι οδυνηρό, να ομολογηθούν. Η απουσία λυρισμού σηματοδοτεί πως όσα απειλούν την ευτυχία του ανθρώπου, αν και πονούν, αντιμετωπίζονται νηφάλια και, συχνά, με διακριτική αλλά καυστική ειρωνεία ενώ το στακάτο ύφος δεν αφήνει περιθώρια για συναισθηματισμούς. Κάθε διαπίστωση σε καμία περίπτωση δε σημαίνει στην ποίηση της Μαρίας Σταμάτη παραίτηση ή ηττοπάθεια. Αντιθέτως, αν και σκληρή, η ανοιχτή και χωρίς προσχήματα διατύπωση φαίνεται να είναι η πιο σημαντική και θαρραλέα απαίτηση. Απαιτεί καθαρότητα και ευκρίνεια όρασης, απαιτεί ο άνθρωπος να βλέπει «ατύφλωτα» την πραγματικότητα, χωρίς δικαιολογίες και υπεκφυγές διότι, ειδάλλως, «ό,τι παραμερίζεται» γίνεται «γράφημα στο ταβάνι» του.
Η συνειδητοποίηση της πραγματικότητας, ωστόσο, δε γίνεται στείρα αποδοχή στα ποιήματα της Μαρίας Σταμάτη. Η επίγνωση των καταστάσεων γίνεται μια πρώτη μορφή λύτρωσης από τα δεσμά της άγνοιας. Δηλώνει η ποιητική φωνή πως την έξοδο από τη δίνη δεν μπορούμε να τη βρούμε ενόσω «στροβιλιζόμαστε» στην «παραμόρφωσή» της. Ωστόσο εδώ, η δίνη έχει εντοπιστεί, έχει μελετηθεί, η φύση και η ταχύτητά της είναι γνωστές, γι’ αυτό γίνεται και πιο πιθανή η έξοδος από αυτήν. Η εξομολόγηση των κακώς κειμένων καθιστά την προσπάθεια συνειδητή κι όχι απλώς αναβαλλόμενη πιθανότητα, τη δικαιολογία εξοστρακισμένη εκδοχή κι όχι πανάκεια, την ελπίδα στόχο κι όχι ονειροπόληση.
Σε μια συλλογή, που για μία ακόμη φορά συμπλέκει την ποιητική με την εικαστική της ταυτότητα, αυτή τη φορά σε μιαν αδιάσπαστη ενότητα, η Μαρία Σταμάτη προσφέρει στον αναγνώστη υλικό που εγείρει προβληματισμό απαραίτητο για την εσωτερική ισορροπία του και κατ’ επέκταση για την ισορροπία του με τον γύρω κόσμο. Χωρίς να φοβάται τις λέξεις και το εννοιολογικό φορτίο που αυτές κουβαλούν, η Μαρία Σταμάτη μάς δωρίζει μια δυναμική συλλογή που κοιτάζει κατάματα την πραγματικότητα, αποκηρύσσει τις δικαιολογίες και εκθέτει τους λόγους για τους οποίους αξίζει να «συντάξουμε τη γλώσσα της προσπάθειας»∙ της προσπάθειας να ζωγραφίσουμε «ατύφλωτα» τους τοίχους μας με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, όπως εμείς θέλουμε κι επιδιώκουμε.
Νικολέττα Κοκοσιούλη
Κλασική Φιλόλογος
Μετεκπαιδευθείσα στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης
- Ποιητική Συλλογή «Με Πολυπρόσωπη Σκίαση»
- Κείμενα – Κριτικές